Los palimpsestos / De palimpsesten

Aleksandra Lun

 

 

1

Me llamo Czesław Przęśnicki, soy un miserable inmigrante de Europa del Este y un escritor fracasado, hace tiempo que no mantengo relaciones sexuales y estoy ingresado en un manicomio en Bélgica, un país que lleva un año sin gobierno. Las razones por las que me encuentro entre los fríos muros de un hospital psiquiátrico en el norte de Europa son para mí un misterio igual de inexplicable que el fracaso de mi vida sexual, que desde hace años me tiene sumido en la abulia y la frustración. Nada auguraba que un día acabaría en un manicomio belga cuando hace treinta y cinco años nací detrás del Telón de Acero, en el confuso espacio geopolítico marcado por la hiperactividad de Adolf Hitler. En concreto, el Estado que me expide el pasaporte es Polonia, el país de los papas trotamundos, del frío y de los musculosos héroes de guerra entre los cuales, hipocresía aparte, no me incluyo. Soy de anatomía flácida, pelo escaso y naturaleza sumisa, y la totalidad de mi pusilánime persona dista de constituir una fuerza atractiva para los ejemplares sanos del sexo masculino, tanto durante los regímenes totalitarios como en democracia. Antes de que me ingresaran en el hospital psiquiátrico de Lieja, una ciudad de la Bélgica francófona, yo vivía en Vinson, la capital de la Antártida, donde compartía el triste destino de otros miserables inmigrantes de Europa del Este que llegaron al continente blanco con sus recién adquiridos pasaportes. Fue así como aprendí el antártico, un idioma que ahora hablo con soltura aunque con un fuerte acento extranjero y en el que escribo mi primera novela, Wampir, un fracaso editorial.

A pesar de haber publicado un libro, yo nunca había querido ser escritor sino veterinario, y solo puedo achacar a las injusticias del destino que no haya podido seguir mi vocación primera y autentica. Quizá esa noble profesión me habría llevado por otros caminos de la vida y ahora no estaría ingresado en un manicomio escribiendo una novela, sino dedicándome a actividades más constructivas que la literatura. Pero los escritores escribimos por unas razones que resultan de nuestra bajeza moral, a saber, ambición, ego desmesurado, angustia, ganas de destacar, arrogancia y miedo de morir. Estas dramáticas circunstancias nos hacen avanzar en las historias que presentamos ante nuestros lectores, unos seres inocentes y generosos que pagan con su propio dinero por regalarnos unas horas de sus vidas. Nosotros solemos defraudarlos porque, como en todo el género humano, en el que prevalecen los ejemplares débiles y depravados, los escritores que escribimos mal somos muchos más que los que escriben bien.

Pero mi sueño siempre ha sido ser veterinario, y a lo largo de mi infancia comunista nada hacía sospechar que un día, en lugar de trabajar en una consulta llena de perros sin vacunar, estaría ingresado en un manicomio en Bélgica, un país que lleva un año sin gobierno. Los días tras el Telón de Acero transcurrían tranquilos, y mientras pasaban los años yo me dedicaba a fantasear con tener un pasaporte y a hacer colas para comprar papel higiénico. Todo se complicó cuando cayó el muro y los ciudadanos de los países comunistas, hasta entonces acostumbrados a la caza cotidiana de los productos de primera necesidad, tuvimos que enfrentarnos al vasto universo de posibilidades del mercado libre. Con las multinacionales occidentales llegaron a Polonia el vicio y el desenfreno, y en esas nuevas circunstancias geopolíticas me enamoré de un estadounidense que se llamaba Ernest Hemingway. Ernest, que estaba en Polonia dando clases de boxeo en una academia de Cracovia, también se fijó en mi flácida persona y poco tiempo después estábamos viviendo juntos. Hemingway y yo fuimos muy pobres y muy felices en nuestro piso cracoviano, pero al año siguiente a Ernest le propusieron impartir una asignatura de boxeo en la Universidad de Vinson, la capital de la Antártida. Entregado como estaba a la vida sexual, seguí a Hemingway al continente blanco, donde, a falta de plazas en la carrera de veterinaria, emprendí estudios de Filología antártica. En Vinson llevábamos una vida tranquila hasta el día en que Ernest se levantó y se pegó un tiro, dejándome solo una confusa carta de despedida en la que hablaba de una generación perdida, los aseos de un bar en París, las dos guerras mundiales, la Guerra Civil Española y un joven soldado que intentaba huir en bicicleta. Pasé los meses que siguieron al suicidio de Ernest escuchando el aria Casta diva de Bellini interpretada por María Callas, leyendo a Nietzsche y atisbando por primera vez la idea del eterno retorno, sin sospechar que no resultaría cierta en lo sucesivo de mi vida sexual.

Aun así continué viviendo en Vinson y unos años más tarde me licencié en Filología antártica, no porque me interesara la literatura, sino porque mi permiso de residencia era de estudiante y tenía que seguir en la universidad para que no me expulsaran del país. Lo que sí me interesaba era aprender idiomas, porque tenía la esperanza de que hablar el antártico y alguna otra lengua no solo me ayudaría a integrarme en el extranjero, sino también me convertiría en un políglota o una persona feliz. Nada más lejos de la realidad, puesto que me encuentro ingresado en el manicomio de un país que lleva un año sin gobierno y sumido desde hace tiempo en la abstinencia sexual. Los pocos momentos agradables que experimento en el hospital psiquiátrico de Lieja son los que dedico a mi segunda novela, que empecé a escribir en unas viejas páginas del diario flamenco De Standaard. Encontré las hojas de este periódico en neerlandés debajo de mi cama y al principio las utilicé a falta de otro soporte, pero con el tiempo, al estar llenas de palabras en un idioma que no entiendo, me acabaron tranquilizando con más eficacia que la medicación que me suministran los enfermeros.

Porque durante años había pensado, de acuerdo con la propaganda social que asimilé desde la más tierna infancia, que hablar lenguas extranjeras era una suerte, una riqueza cultural y un privilegio. Había leído varias citas al respecto de intelectuales admirados, como Goethe, quien dijo que un hombre valía por tantos hombres como idiomas poseía o que quien no conocía las lenguas extranjeras nada sabía de la suya propia. Hoy sé que, aparte de escribir obras literarias, Johann Wolfgang se dedicaba a la investigación del hueso intermaxilar, pero Goethe no fue el único que me bombardeó con argumentos irrefutables a favor del aprendizaje de las lenguas extranjeras. También los ministerios de Educación y las universidades aseguraban a los inexpertos ciudadanos que hablar idiomas garantizaba el éxito profesional y una vida personal satisfactoria. Yo mismo creí durante años en esos embustes y entendí demasiado tarde que hablar lenguas extranjeras llevaba a la locura y que quien hablaba idiomas acababa desquiciado. Basta con observar el destino del multilingüe Karol Wojtyła, quien se pasó años viajando por el mundo envuelto en un vestido blanco y alojado en el lugar más turístico de Roma. Porque si uno no habla idiomas, lo más grave que le puede pasar es que le sirvan algo que no ha pedido en un restaurante en el extranjero; en el caso contrario, puede acabar en el Vaticano o encerrado en un manicomio. A estas alturas de mi miserable vida ya sé que hablar idiomas solo lleva a la amargura y por eso estoy escribiendo mi segunda novela en unas viejas páginas del diario flamenco De Standaard, siendo el neerlandés un idioma que desconozco y que por tanto me inspira tranquilidad y paz mental.

Tuve que dejar de escribir porque mi compañero de habitación, el padre Kalinowski, terminó su oración vespertina, se quitó la sotana, me bendijo y apagó la luz. Antes de ingresar en el hospital psiquiátrico de Lieja, el sacerdote vivía en un bloque de pisos de una ciudad minera al sur de Polonia y, aparte de oficiar misas, cuidaba de un huerto en las afueras, donde residían sus cinco pollos. El padre Kalinowski está en el manicomio a causa de un misterioso colapso del que no quiere hablar y se pasa el día orando, entrenando en la bicicleta estática que tenemos en el cuarto y escuchando la radio, en la que sintoniza el canal del episcopado polaco. Nuestra convivencia es difícil, tanto a causa del insomnio que atormenta al sacerdote por las noches, como por sus frecuentes plegarias por la salvación de mi alma, que suele llevar a cabo en medio de nuestro modesto habitáculo. Hoy se ha dormido rápido y yo me he quedado un largo rato despierto, escuchando su respiración tranquila y fantaseando con salir un día de hospital psiquiátrico de Lieja, volver a tener relaciones sexuales y dedicarme a consolar animales domésticos en una pequeña consulta en las afueras de Vinson.

 

* * *

 

 

 

 

1

Mijn naam is Czesław Przęśnicki, ik ben een mi­serabele immigrant uit Oost-Europa en een mis­lukt schrijver, ik heb al tijden geen seks gehad en ben opgenomen in een gesticht in België, een land dat al een jaar zonder regering zit. De rede­nen waarom ik me tussen de kille muren van een psychiatrisch ziekenhuis in het noorden van Eu­ropa bevind zijn voor mij net zo’n onverklaarbaar mysterie als het mislukken van mijn seksleven, wat heeft geleid tot jarenlange lusteloosheid en frustratie. Niemand had kunnen voorspellen dat ik op een dag in een Belgisch gesticht zou belan­den toen ik vijfendertig jaar geleden werd gebo­ren achter het IJzeren Gordijn, in dat schimmige geopolitieke gebied dat was getekend door de hy­peractiviteit van Adolf Hitler. Om precies te zijn, de staat die mijn paspoort verstrekt is Polen, het land van reislustige pausen, van kou en gespier­de oorlogshelden, waar ik mezelf, hypocrisie ten spijt, niet onder schaar. Ik ben slap gebouwd, heb dun haar en een onderdanige aard, en mijn laf­hartige ik in zijn totaliteit is verre van aantrekke­lijk voor gezonde exemplaren van het mannelijk geslacht, of ze nu onder een totalitair regime le­ven of in een democratie. Voor ik werd opgeno­men in het psychiatrisch ziekenhuis in Luik, een stad in het Franstalige deel van België, woonde ik in Vinson, de hoofdstad van Antarctica, waar ik mijn droeve lot deelde met andere miserabe­le immigranten uit Oost-Europa die met hun net verworven paspoorten waren aangekomen op het witte continent. Zo heb ik Antarctisch geleerd, een taal die ik nu vloeiend spreek, zij het met een zwaar buitenlands accent, en waarin ik mijn eer­ste roman schreef, Wampir, een commerciële flop.

Al heb ik een boek gepubliceerd, ik wilde nooit schrijver worden maar dierenarts, en ik kan het alleen maar aan de onrechtvaardigheden van het lot wijten dat ik mijn eerste, ware roeping niet heb kunnen volgen. Misschien zou ik met dat nobele beroep andere levenspaden zijn ingesla­gen, en zou ik nu niet in een gesticht een roman zitten schrijven, maar me bezighouden met iets constructievers dan literatuur. Maar wij schrij­vers schrijven om redenen die voortkomen uit onze morele verdorvenheid, te weten ambitie, een opgeblazen ego, beklemming, de wens om uit te blinken, arrogantie en angst voor de dood. Die dramatische omstandigheden zijn de drijvende kracht achter de verhalen die we voorschotelen aan onze lezers, onschuldige, genereuze wezens die met hun eigen geld betalen om ons een paar uur van hun leven te schenken. Meestal stellen we hen teleur, want zoals in het menselijk ras in zijn totaliteit de zwakke en verderfelijke exemplaren overheersen, zijn wij slecht schrijvende schrijvers met veel meer dan degenen die goed schrijven.

Maar het is altijd mijn droom geweest om die­renarts te worden, en in de loop van mijn com­munistische kindertijd was er niets wat erop wees dat ik op een dag, in plaats van in een spreekka­mer vol ongevaccineerde honden te werken, op­genomen zou zijn in een gesticht in België, een land dat al een jaar zonder regering zit. De dagen achter het IJzeren Gordijn verliepen rustig, en terwijl de jaren verstreken fantaseerde ik over het hebben van een paspoort en stond ik in de rij om wc-papier te kopen. Alles werd ingewikkeld toen de Muur viel en wij burgers uit communistische landen, tot op dat moment gewend om dagelijks op jacht te moeten om in onze primaire levensbe­hoeften te voorzien, plots werden geconfronteerd met de enorme wereld aan mogelijkheden van de vrije markt. Met de westerse multinationals arri­veerden ook losbandigheid en zonde in Polen, en in die nieuwe geopolitieke omstandigheden werd ik verliefd op een Amerikaan die Ernest Heming­way heette. Ernest, die in Polen boksles gaf op een academie in Krakau, had mijn slappe ik ook in het vizier en het duurde niet lang of we woonden samen. Hemingway en ik waren heel arm en heel gelukkig in ons appartementje in Krakau, maar het jaar daarop werd Ernest gevraagd om boksles te geven aan de universiteit van Vinson, de hoofd­stad van Antarctica. Aangezien ik mijn leven aan seks had gewijd volgde ik Hemingway naar het witte continent, waar ik, omdat de opleiding dier­geneeskunde vol zat, aan een studie Antarctische filologie begon. In Vinson hadden we een rustig leven tot Ernest op een dag opstond en zichzelf doodschoot, en voor mij alleen een warrige af­scheidsbrief achterliet waarin hij het had over een verloren generatie, de wc’s in een Parijs café, de twee wereldoorlogen, de Spaanse Burgeroor­log en een jonge soldaat die probeerde op de fiets te vluchten. De maanden na Ernests zelfmoord luisterde ik naar de aria Casta diva van Bellini in de uitvoering van Maria Callas, las Nietzsche en maakte kennis met de idee van de eeuwige weder­keer, zonder te vermoeden dat die niet zou blijken te kloppen voor het vervolg van mijn seksleven.

Desondanks bleef ik in Vinson wonen en een paar jaar later haalde ik mijn diploma Antarc­tische taal‑en letterkunde, niet omdat ik geïn­teresseerd was in literatuur, maar omdat ik een verblijfsvergunning voor studenten had en ik ingeschreven moest staan bij de universiteit om het land niet te worden uitgezet. Wat ik wél in­teressant vond was talen leren, want ik koester­de de hoop dat als ik Antarctisch zou spreken en daarnaast nog een andere taal, ik niet alleen mak­kelijker zou kunnen integreren in het buitenland, maar dat ik dan ook een polyglot zou worden, of een gelukkig mens. Niets bleek minder waar, aan­gezien ik me momenteel in een gesticht bevind in een land dat al een jaar zonder regering zit en ik al tijden volstrekt seksueel abstinent ben. De ge­ringe plezierige momenten die ik in het psychi­atrisch ziekenhuis in Luik beleef besteed ik aan mijn tweede roman, die ik schrijf op de pagina’s van een oude Vlaamse krant, De Standaard. Die bladzijden vol Nederlandse tekst vond ik onder mijn bed en aanvankelijk gebruikte ik ze bij ge­brek aan ander schrijfmateriaal, maar na verloop van tijd maakten al die woorden in een taal die ik niet begreep me rustiger dan de medicatie die de verplegers me toedienen.

Want jarenlang dacht ik, in navolging van de sociale propaganda die ik sinds mijn vroegste jeugd had ingezogen, dat vreemde talen spreken een buitenkans betekende, een privilege, culturele rijkdom. Ik had er meerdere citaten over gelezen van gerespecteerde intellectuelen zoals Goethe, die zei dat een mens zoveel mensen waard was als hij talen sprak of dat wie geen vreemde talen kende niets van zijn eigen taal wist. Tegenwoor­dig weet ik dat Johann Wolfgang zich behalve met het schrijven van literair werk ook bezighield met het onderzoeken van het tussenkaaksbeen, maar Goethe was niet de enige die me bombardeerde met onweerlegbare argumenten voor het leren van vreemde talen. Ook onderwijsministeries en universiteiten verzekeren argeloze burgers dat verschillende talen spreken een garantie is voor een succesvolle loopbaan en een bevredigend persoonlijk leven. Ikzelf heb jarenlang in die fa­bels geloofd en had pas te laat door dat vreemde talen spreken tot gekte leidt en dat wie meerdere talen spreekt zijn verstand verliest. Je hoeft je en­kel te verdiepen in het lot van de meertalige Karol Wojtyła, die een paar jaar gehuld in een witte jurk over de wereld zwierf en zich vestigde op de meest toeristische plek van Rome. Want als je je talen niet spreekt, is het ergste wat je kan gebeu­ren dat je in een restaurant in het buitenland iets geserveerd krijgt wat je niet hebt besteld; in het tegenovergestelde geval kun je eindigen in het Va­ticaan of opgesloten in een gesticht. Op dit punt van mijn miserabele leven weet ik dat meerdere talen spreken enkel leidt tot verbittering en daar­om schrijf ik mijn tweede boek op een paar ou­de pagina’s van de Vlaamse krant De Standaard, aangezien het Nederlands een taal is die ik niet beheers en die me daarom mentale rust en kalmte brengt.

Ik moest stoppen met schrijven want mijn ka­mergenoot, vader Kalinowski, was klaar met zijn avondgebed, legde zijn soutane af, zegende me en deed het licht uit. Voor hij werd opgenomen in het psychiatrisch ziekenhuis in Luik woonde de priester in een appartementenblok in een mijn­stad in het zuiden van Polen en naast het leiden van de mis onderhield hij er ook een tuin in een buitenwijk, waar zijn vijf kippen woonden. Vader Kalinowski zit in het gesticht vanwege een myste­rieuze inzinking waar hij niet over wil praten en hij bidt de hele dag door, fietst op de hometrainer die in onze kamer staat en luistert naar de radio, die hij afstemt op de zender van het Poolse epis­copaat. Samenleven gaat ons niet makkelijk af, zowel vanwege de slapeloosheid waar de priester ’s nachts door wordt geplaagd als vanwege zijn frequente gebeden voor mijn zielenheil, die hij pleegt uit te voeren in het midden van ons be­scheiden onderkomen. Vandaag is hij snel in slaap gevallen en heb ik een tijd wakker gelegen, luiste­rend naar zijn kalme ademhaling en fantaserend dat ik op een dag het psychiatrisch ziekenhuis in Luik zou mogen verlaten, weer seksuele gemeen­schap zou hebben en me zou toeleggen op het troosten van huisdieren in een kleine praktijk in een buitenwijk van Vinson.

 

Traducción: Lisa Thunnissen

 

Aleksandra Lun (Gliwice, 1979) es de origen polaco y escribió su debut literario, Los palimpsestos (De palimpsesten), en español, libro también traducido al francés y al inglés. Lun domina nueve idiomas y es, además de escritora, traductora literaria de inglés, francés, español, catalán, italiano y rumano. Ha traducido, entre otros, un libro de diálogos con José Luis Borges. En la actualidad vive y trabaja en Bruselas, donde estudia neerlandés.

Lisa Thunnissen (1984) es traductora del español, en especial de autores latinoamericanos. En 2018 su primera traducción, De cowboykampioen de Aura Xilonen, fue nominada para el premio de traducción Filter Vertaalprijs. Sus traducciones más recientes son  De Poolse bokser de Eduardo Halfon (Wereldbibliotheek, 2019) y el libro de poesía Dit is geen droom, dit is de zee de Raúl Zurita (Azul Press, 2019). Su traducción de De palimpsesten de Aleksandra Lun, de la que procede el fragmento anterior, ha sido publicada el 9 de julio de 2020 por la editorial Pluim.